Diskalkuliyi daha doğru anlamlandırmak için öncelikle öğrenme güçlüğünün ne olduğunu kavramak gerekmektedir. Peki “özgül öğrenme güçlüğü” nedir?
Özgül Öğrenme Güçlüğü Nedir?
Öğrenme güçlüğü yeterli araştırma ve incelemeler sonucunda tıbbi bir tanımlamanın oluşturulmasından önce toplumda “geç öğrenen”, “geri kalmış çocuk” gibi isimlendirmeler şeklinde ifade edilmekteydi. Geliştirilen değerlendirme ve tanılama teknikleri neticesinde “öğrenme güçlüğü” ifadesi tıp literatüründe yerini almıştır.
Öğrenme güçlüğü, kalıtsal ve çevresel etmenlerin etkisi ve etkileşimi ile kendisini gösteren, sözel veya sözel olmayan kazanımların etkili ve aktif bir biçimde kullanılamaması, bilgilerin organize edilememesi ile gözlemlenen bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu bozukluğa sahip olan bireyler normal bir gelişim göstermelerine, tedavisi gerçekleşmiş bir görme, işitme kaybı; iyileştirilmesine gereksinim duyulmayan bir psiko-sosyal yetersizlik olmamasına, uygun düzeyde eğitsel fırsatlara sahip olmalarına rağmen bilgiyi işlemede aksamalar ve bozulmalarla karakterizedir. Bu bireylerde ortaya çıkan bozulmalar “beklenmedik” olarak ifade edilmektedir. Bunun sebebi bireyin normal gelişim gösteriyor olmasına rağmen bulunduğu gelişim dönemine ait bazı kazanımları edinmekte zorlanmasıdır.
Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri
Öğrenme güçlüğünün tam olarak nedeni kesinleşmemekle birlikte çevresel ve kalıtsal etmenlerin bu nörogelişimsel bozukluğa neden olabileceği çeşitli araştırmalar neticesinde ortaya konmuştur. Bunlar çevresel ve kalıtsal faktörler olarak iki başlık altında incelenebilmektedir.
1) Çevresel Faktörler
Çevresel faktörler doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olmak üzere üç başlıkta toplanabilmektedir.
a) Doğum Öncesi Nedenler
Gebelik sürecinde iyi bakım alamama, çok genç yaşta veya çok ileriki yaşlarda anne olma, gebelik sürecinde geçirilen enfeksiyonlu hastalıklar, ilaç kullanımı, yoğun radyasyona maruz bırakabilecek tedaviler; gebelik sürecinde yeterli ve dengeli beslenmeme, tütün ürünleri ve
alkol kullanımı, annede bulunan kronik rahatsızlıklar (diyabet, tansiyon vb.) öğrenme güçlüğüne neden olabilecek doğum öncesi nedenler arasında sıralanabilmektedir.
b) Doğum Sırası Nedenler
Doğum sırasında meydana gelebilecek bazı normal süreç dışındaki problemler de öğrenme güçlüğünü ortaya çıkarabilecek nedenler arasındadır. Bu nedenlerin başlıcaları şu şekilde sıralanabilmektedir:
- Uzun ve zorlu doğumlar
- Plesenta ve göbek kordonunda ortaya çıkan normal dışı durumlar
- Doğumhane araç-gereçlerinden dolayı meydana gelen hasarlar
- Beyin hasarları
c) Doğum Sonrası Nedenler
Doğumdan itibaren ilk solunumun gerçekleştiği ana kadar geçen sürenin olması gerekenden uzun sürmesi, küçük yaşlarda meydana gelen ağır ve ateşli hastalıklar, vücudun baş bölgesinin şiddetli bir darbeye maruz kalması, yine beyinde oluşabilecek tümörler; erken çocukluk döneminde yetersiz ve dengesiz beslenme gibi etmenlerin öğrenme güçlüğünün ortaya çıkmasında etkili olduğu söylenebilmektedir.
2) Kalıtsal Nedenler
Yapılan araştırmalar neticesinde öğrenme güçlüğünün nedenleri arasında beyindeki kalıtsal anomalilerin varlığı olduğu bildirilmektedir. Bunun yanı sıra ebeveynlerinde öğrenme güçlüğünün varlığı bilinen bireylerde, öğrenme güçlüğünün görülme olasılığı 5 ila 12 kat fazladır.
Öğrenme Güçlüğü Belirtileri
Öğrenme güçlüğü belirtileri çok çeşitli olmakla birlikte belli başlı bazı belirtilerin bilincinde olmak, erken müdahale süreçlerinin etkili kullanımı açısından oldukça önem arz etmektedir. Bu belirtilerden bazıları şu şekilde sıralanabilmektedir:
- İşitsel ve görsel algılamada zayıflık
- Bilgileri hatırlamada güçlük
- Dikkati toplama ve sürdürmede zorlanma
- Konuşmayı başarmada belirgin gecikme
- Konuşmayı sürdürme ve yeni kelime öğrenme becerilerinde zorlanma
- Kelimeleri tersten okuma (ile → eli)
- Sesli okuma ve yazmaktan kaçınma
- Saatleri kavramada zorlanma
- Okumayı öğrenmekte yavaşlık, zorluk
- Okuduğunu anlama ve ifade etmede zorluk çekme
- Problem çözme basamaklarının doğru şekilde işlenmemesi
- Motor becerilerin gelişiminde yavaşlık (örn. Düğme ilikleme becerisinde gecikme)
Öğrenme Güçlüğü Tanılama Süreci
Yukarıdan belirtilen belirtilerden bir veya birden fazlasının gözlemlenmesi durumunda çocuk psikiyatristi ile iletişime geçerek gerekli adımları izlemek gerekmektedir. Çocuk psikiyatristi tarafından aileden, okuldan alınan bilgiler; çocuğun değerlendirilmesi, gelişim dikkat ve zeka testlerinin değerlendirilmesi sonrası tanı konulur.
Öğrenme Güçlüğü Türleri
Öğrenme güçlüğü durumu birkaç farklı şekilde ortaya çıkabilmektedir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1) Disleksi
Bireylerin okuma ve yazma işlevlerinde belirgin düzeyde aksamalarla kendini gösteren bir bozukluktur. Bu bozukluğa sahip olan bireylerde kelimelerin zihindeki sembollerini organize edebilmekte zorlandıkları görülmektedir.
2) Disgrafi
Yazmakta zorluk yaşayan çocukları ifade etmek için kullanılan tıbbi bir kavram olan disgrafi; yazma, heceleme ve düşünceleri organize etmede problemler şeklinde kendisini göstermektedir.
3) Dispraksi
Disgrafi, diğer adıyla gelişimsel koordinayson bozukluğu, özgül öğrenme güçlüğünün bir alt kavramı olarak bilinmektedir. Bu bozukluğun varlığında çocuk veya yetişkinlerde ince ve kalın motor becerilerde görülen koordinasyon aksaklıkları ile karakterizedir.
4) Diskalkuli
Öğrenme güçlüğünün bir türü olan diskalkuli, matematik becerilerini kazanmada zorluk olarak ortaya çıkmaktadır.
Diskalkuli matematiksel işlemleri anlamlandırmakta zorlanma, matematiksel terim ve sembolleri tanıma ve kullanmakta problem yaşama; problem çözme gerektiren durumlarda zorluk çekme gibi durumlarla kendisini göstermektedir.
Diskalkuli belirtilerinden bazıları şu şekilde sıralanabilmektedir:
- İşlemleri yaparken devamlı olarak parmaklarını kullanma ihtiyacı
- Temel düzeyde matematik işlemlerini çözmede zorlanma ve yavaşlık – Çarpma ve toplama işlemlerinde değişme durumunu kavrayamama (7×8=8×7) – Gün-ay-hafta-mevsim ifadelerini hatalı kullanma, doğru kullanımını kavramakta zorlanma
- Analog saat okumayı öğrenmede zorlanma
- Yer-yön kavramlarını öğrenmekte problem yaşama
- Çarpım tablosunu öğrenmede zorluk yaşama
- Sayıları ters şekilde yazma
- Bazı sayıları birbiriyle karıştırma (9-6)
Çocuklarda bu veya benzeri durumların gözlemlenmesi durumunda bir uzmana başvurmak ve uzman rehberliğinde destek eğitimlere başlamasını sağlamak çocuğun yaşayacağı problemleri minimum düzeye indirmede oldukça etkili olacaktır.
Diskalkuli Tanılama Süreci
Tanılama süreci uzman bir psikiyatr tarafından yapılmaktadır. Bu tanılama için çocuğun 7 yaş ve üzerinde olması gerekmektedir. Tanılamanın ardından uzman rehberliğinde doğru bir eğitime başlanması çocuğun bu bozukluktan en az düzeyde etkilenmesi için oldukça önemlidir.
Diskalkulinin varlığında erken tanılamanın matematik becerilerinin kazanımında başarıyı artıracağı muhakkaktır. Bu sayede çocukta diskalkuli nedeniyle meydana gelebilecek akademik başarısızlıktan doğan özgüvensizliğin de önüne geçilecektir.
Diskalkuli Durumlarında Uygulanan Öğretim Stratejileri ve Eğitim Süreçleri
Diğer birçok tedavi ve eğitim alanında olduğu gibi diskalkuli bozukluğunun var olduğu durumlarda da birçok yöntem kullanılabilmektedir. Kullanılacak yöntem veya teknik çocuğun gereksinimi, yaşı gibi nitelikler göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. Bu yöntemlerden bazıları şunlardır:
- Eğitici oyunlar oynamak
- Dikkat ve hafıza çalışmaları ile bu becerileri desteklemek
- Aritmetik zeka oyunları ile aritmetik becerileri desteklemek
- Hesap makinesi kullanımına olanak tanımak
- Abaküs gibi materyallerin kullanımı ile somutlaştırmalara gidilmek
- Bilgisayarlar ve internet tabanında yer alan alıştırma ve uygulamalara eğitim süreçlerinde yer vermek
- Çocuğun gereksinimini göz önünde bulundurarak yeterli zaman tanımak
Eda Nur ALTUNAY